Η ΓΛΩΣΣΑ ΝΕΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Με τη γλώσσα ικανοποιούνται πληρέστερα οι απαιτήσεις για συνεννόηση και αρμονική συμβίωση.

Μέσω της γλώσσας ο άνθρωπος εκφράζει τον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμο και επικοινωνεί ουσιαστικά με το συνάνθρωπό του.

Η γλώσσα αντικατοπτρίζει την πολιτιστική παράδοση κάθε κοινωνίας όμως, ταυτόχρονα, αποτελεί και ενεργό παράγοντα της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας.

Είναι λοιπόν απολύτως φυσικό να υπόκειται πάντοτε σε κοινωνικές μεταβολές που έχουν στόχο την εξυπηρέτηση των συλλογικών αναγκών. Έτσι, αυτή η συνεχής μεταβολή και διαμόρφωση της γλώσσας επηρεάζει και καθορίζει το βαθμό επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων.

Στη σύγχρονη εποχή παρουσιάζεται έντονη κρίση και στη γλώσσα. Μια εκδήλωση αυτής της κρίσης στη γλώσσα αποτελεί η τυποποίηση και η συρρίκνωση της γλωσσικής έκφρασης των νέων.

Η κρίση αυτή χαρακτηρίζει και την ελληνική γλώσσα, που είναι μια από τις πιο πλούσιες γλώσσες του κόσμου για τον πλούτο των εκφραστικών στοιχείων που διαθέτει. Το γλωσσικό πρόβλημα επικεντρώνεται στη συρρίκνωση γλωσσικών εκφραστικών μέσων και στην αποδυνάμωση και βαθμιαία μείωση του λεξιλογικού πλούτου, που χρησιμοποιεί ο μέσος Έλληνας.

ΑΙΤΙΑ

1. Η έλλειψη επικοινωνίας, η αποξένωση ανάμεσα στους ανθρώπους, ιδίως των μεγάλων πόλεων. Ο σύγχρονος Έλληνας έχει αλλοτριωθεί σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που οδηγεί στην απομόνωσή του, κυρίως, στις μεγαλουπόλεις. Αφού λοιπόν η γλώσσα στηρίζεται στην επικοινωνία και με δεδομένο ότι ο σύγχρονος Έλληνας δεν επικοινωνεί, άρα η γλώσσα βρίσκεται σε κρίση. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων προσδιορίζεται από σχέσεις τυπικές, απρόσωπες και επιφανειακές. Το φαινόμενο αυτό επιτείνεται στις απρόσωπες μεγαλουπόλεις όπου παρά το πλήθος των ανθρώπων κυριαρχεί η μοναξιά. Εκτός από την έλλειψη επικοινωνίας οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν εμπορευματοποιηθεί, καθώς ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το συνάνθρωπό του ως αντικείμενο εκμετάλλευσης. Επομένως, κρίση επικοινωνίας σημαίνει ταυτόχρονα και κρίση της γλώσσας.

2. Η γενικότερη πολιτιστική κρίση, η πνευματική υποβάθμιση, η οποία προκύπτει από το χρησιμοθηρικό τρόπο ζωής, και η καταναλωτική νοοτροπία που χαρακτηρίζουν την εποχή μας. Πράγματι, πνεύμα φτωχό σε γνώσεις και ιδέες συνεπάγεται και φτωχή γλώσσα. Η γλώσσα, επομένως, απλά δηλώνει την πνευματική ανεπάρκεια και την ηθική παρακμή της κοινωνίας του «έχειν», της κοινωνίας της αφθονίας, αλλά και της απληστίας.

3. Η ιδιοτέλεια και το έντονο πνεύμα του ατομικισμού που κυριαρχεί, φαινόμενα που οδηγούν στην αδιαφορία για τις κοινές υποθέσεις του κράτους. Ο πολίτης ενδιαφέρεται για την εξυπηρέτηση του προσωπικού του συμφέροντος και απέχει από τις συλλογικές κοινωνικές προσπάθειες. Άρα, παύει να επικοινωνεί και συνεπώς δε χρειάζεται τη γλώσσα, της οποίας η κρίση αντικατοπτρίζει και την κρίση της ευρύτερης κοινωνικής ζωής.

4. Η λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης τα οποία φέρουν ευθύνη για τη γλωσσική πενία. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης καθιερώνουν μια επικοινωνία μονόδρομη. Έχοντας αναλάβει σε μεγάλο βαθμό την ψυχαγωγία του σύγχρονου ανθρώπου αναπαράγουν τη λογική των συνθημάτων μεταβάλλοντας, ταυτόχρονα, τη γλώσσα σε μία γλώσσα φτωχή που χαρακτηρίζεται από συνθηματικό, τηλεγραφικό ύφος. Έτσι, στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν συμφέροντα εμπορικά οδηγούν και τη γλωσσική έκφραση στην εμπορευματοποίηση. Κυρίως ο συνθηματολογικός χαρακτήρας της γλώσσας διαφαίνεται μέσα από την προβολή των διαφημιστικών μηνυμάτων. Από τη στιγμή που βασική επιδίωξη είναι η προσέλκυση του καταναλωτικού κοινού, ο λόγος δε θεωρείται κυρίαρχο στοιχείο, αλλά συμπληρωματικό της εικόνας. Στη διαφήμιση χρησιμοποιούνται λέξεις και φράσεις ηχηρές που μπορούν να προσελκύσουν τους καταναλωτές, ώστε ν’ αγοράσουν τα προϊόντα. Το λεξιλόγιο, από την άλλη πλευρά, περιορίζεται και συρρικνώνεται σ’ όσο γίνεται λιγότερες λέξεις, με συνέπεια η γλωσσική επικοινωνία να χάνει τη σημασία της και τη σαφήνεια. Παράλληλα και η χρησιμοποίηση ξένων εκφραστικών τύπων τείνει ν’ αποτελέσει κυρίαρχο φαινόμενο μέσα από τη λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ειδικότερα της διαφήμισης με αντίκτυπο στην πολιτιστική παράδοση και ανάπτυξη της χώρας.

5. Το γεγονός ότι οι Νεοέλληνες δε διαβάζουν βιβλία, με αποτέλεσμα να στερούνται τη δυνατότητα πλουτισμού του λεξιλογίου και της γενικότερης καλλιέργειάς τους.

6. Η κρίση που διέρχεται το εκπαιδευτικό σύστημα καθιστώντας προβληματική τη γλωσσική κατάρτιση των μαθητών. Πολλά είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα το σχολείο, όπως έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής, δανειστικών βιβλιοθηκών, μετάδοση αναφομοίωτων, στείρων γνώσεων που οδηγεί στη διαμόρφωση μιας απομνημονευτικής παιδείας και στην ελλιπή διδασκαλία των νέων ελληνικών. Τα φαινόμενα – προβλήματα αυτά λειτουργούν ως αρνητικοί καταλύτες που απομακρύνουν τους νέους από το διάβασμα και οδηγούν στη λεξιλογική – εκφραστική φτώχεια και κατ’επέκταση στην κρίση της γλώσσας.

7. Η έντονη τάση της ξενομανίας και του μιμητισμού που χαρακτηρίζει τον τρόπο ζωής των σύγχρονων Ελλήνων, καθώς και το κυρίαρχο αντιπαραδοσιακό πνεύμα. Η συχνή χρήση ξένων λέξεων οι οποίες αντικαθιστούν τις ελληνικές οδηγεί στην παραφθορά και αλλοίωση της ελληνικής γλώσσας, υποβαθμίζοντας την ποιότητα της ελληνικής γλωσσικής και γενικότερα πολιτιστικής δημιουργίας.

Η κρίση της γλώσσας στη χώρα μας διαφαίνεται κυρίως στην τυποποίηση και τη συρρίκνωση της γλωσσικής έκφρασης των νέων. Το πρόβλημα δεν εστιάζεται στη λεκτική ανεπάρκεια αλλά στο ότι έχει υιοθετηθεί από τους νέους ένας άλλος γλωσσικός κώδικας.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Οι νέοι λοιπόν, χρησιμοποιούν μια γλώσσα που διαφέρει από το γλωσσικό κώδικα της υπόλοιπης κοινωνίας. Η γλώσσα αυτή διακρίνεται από το φτωχό λεξιλόγιο, στοιχείο που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη μόρφωση και τις εμπειρίες των νέων.

Ο γλωσσικός κώδικας των νέων διακρίνεται από:

στερεότυπες εκφράσεις,

συνθηματολογικές διατυπώσεις που περιορίζουν τη ζωντάνια, τη δύναμη και την εκφραστικότητα της ελληνικής γλώσσας.

Χαρακτηριστική εκδήλωση αυτής της ιδιότυπης γλώσσας είναι η χρησιμοποίηση πολλών ξένων λέξεων και φράσεων στη θέση των ελληνικών,

αλλά και εκφράσεων που συνθέτουν την «αργκό» γλώσσα.

Αυτή η μορφή γλωσσικής επικοινωνίας δεν είναι δυνατό να γίνει κατανοητή από την ευρύτερη γλωσσική κοινότητα παρά μόνο από τους νέους. Περιγράφεται μάλιστα με τον όρο «αισχρολογία».

ΝΕΟΙ – ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΙΤΙΕΣ

Η βασικότερη αιτία της διαμόρφωσης του ιδιόμορφου αυτού κώδικα επικοινωνίας προσδιορίζεται από την έντονη και συνεχή προσπάθεια των νέων να διαφοροποιηθούν και να ξεχωρίσουν από τους μεγάλους.

Το διαχρονικό αυτό φαινόμενο εκδηλώνεται μέσα από την έντονη αμφισβήτηση που ασκούν οι νέοι στα έργα των μεγάλων, απογοητευμένοι από τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, για την οποία τους θεωρούν υπεύθυνους. Μέσα στο γενικότερο κλίμα της κοινωνικής κρίσης οι νέοι κατηγορούν τους μεγάλους για υποκρισία, για την υιοθέτηση της συμβατικότητας και της ασυνέπειας όσον αφορά τα λόγια και τις πράξεις τους.

Έτσι, οι νέοι βλέποντας τα οράματά τους για ένα καλύτερο – ειρηνικό και δίκαιο – κόσμο να καταρρίπτονται, αξίες και ιδανικά να περνούν μια έντονη κρίση, έρχονται σε σύγκρουση με την κοινωνική αυτή κατάσταση και κατ’ επέκταση με πολιτιστικά αγαθά και αξίες, όπως είναι η γλώσσα.

Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως η διαφοροποίηση των νέων από τον κόσμο των μεγάλων εκδηλώνεται μέσα από ποικίλους τρόπους, όπως

η ψυχαγωγία,

η ενδυμασία αλλά και

η γλώσσα.

Γι’ αυτό χρησιμοποιούν ένα διαφορετικό γλωσσικό κώδικα, ώστε να μη γίνονται κατανοητοί από τους μεγαλύτερους και έτσι να δείξουν ότι διαφοροποιούνται απ’ αυτούς. Επομένως, η ομιλία μιας «διαφορετικής» γλώσσας δημιουργεί και την ξεχωριστή προσωπικότητα και στάση ζωής των νέων, ενώ, ταυτόχρονα, τους κατατάσσει σε μια αυτόνομη και ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, με τις ίδιες αξίες και την ίδια ιδεολογία. Είναι απαραίτητο να προστεθεί ακόμη πως αυτός ο τυποποιημένος,  και στερεότυπος τρόπος ομιλίας και επικοινωνίας των νέων οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην τυποποίηση που έχει κυριαρχήσει στην εποχή μας. Μια εποχή που κύρια χαρακτηριστικά της αποτελούν η ομοιομορφία ζωή, η μαζοποίηση και η ισοπέδωση των ιδιαίτερων ατομικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων. Αυτά τα αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα αποτυπώνονται στην ομιλία των νέων που βιώνουν εντονότερα τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

1. Η γλώσσα αποτελεί το καλύτερο μέσο επικοινωνίας με το οποίο ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με το κοινωνικό του περιβάλλον αλλά και εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο. Όταν, όμως, παραγκωνίζεται και στρεβλώνεται, τότε ο άνθρωπος αδυνατεί να εντοπίσει και να διατυπώσει με τρόπο σαφή τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Έτσι οδηγείται σε μια πνευματική και διανοητική νωθρότητα που τον εμποδίζει να διατηρεί πάντα τη σκέψη του σε εγρήγορση και γενικά όλες τις νοητικές λειτουργίες του, γεγονός που επιφέρει πνευματική αποτελμάτωση.

2. Από την άλλη πλευρά, η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων καθίσταται προβληματική. Οι άνθρωποι απομονώνονται, γίνονται εσωστρεφείς, στοιχεία που επιδεινώνουν τις ήδη διαταραγμένες – απρόσωπες, τυπικές, επιφανειακές – σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Κυρίως, όμως, παρεμποδίζεται η διεξαγωγή ενός γόνιμου και εποικοδομητικού διαλόγου σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής – οικονομία, παιδεία, οικογένεια, πολιτική.

3. Γενικότερα, κρίση της γλώσσας σημαίνει κρίση του πολιτισμού. Εφόσον αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του, είναι η ίδια πολιτισμός. Από τη στιγμή που φθείρεται η γλώσσα οδηγείται, ταυτόχρονα, σε παρακμή και ο πολιτισμός. Σε εθνικό επίπεδο λοιπόν, καταστροφή της εθνικής γλώσσας σημαίνει αδυναμία διατήρησης και μετάδοσης της πολιτιστικής παράδοσης, γεγονός που αμβλύνει την εθνική ταυτότητα και συνείδηση. Επομένως, δημιουργούνται πολλαπλοί κίνδυνοι εθνικής εξάρτησης και υποδούλωσης από τη στιγμή που η γλώσσα αδυνατεί να διαμορφώσει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του έθνους.

Γι’ αυτό πρέπει να καταβληθούν συντονισμένες προσπάθειες για τη διαφύλαξη της ελληνικής γλώσσας, που είναι η πλουσιότερη στον κόσμο, ώστε να διατηρηθεί ταυτόχρονα αναλλοίωτη η πολιτιστική μας παράδοση.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

1. Αρχικά, επιβάλλεται η συνειδητοποίηση από τα μεμονωμένα άτομα της σπουδαιότητας του γλωσσικού προβλήματος. Αυτό αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα για την αντιμετώπισή του.

2. Μετά τη συνειδητοποίηση, είναι αναγκαία η αποκατάσταση της γλώσσας μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία. Και αυτό θα γίνει με τη σωστή διδασκαλία των νέων ελληνικών στα σχολεία, που θα στηρίζεται σε σύγχρονες μεθόδους και θα συνοδεύεται από μια αύξηση των ωρών. Είναι απαραίτητα λοιπόν κάποια επιμορφωτικά σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς. Παράλληλα, το σχολείο κρίνεται σκόπιμο να εμφυσήσει στους μαθητές την αγάπη για τη μάθηση μέσα από τη διαλεκτική σχέση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών.

3. Εκτός όμως του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση για την επίλυση του προβλήματος αυτού, απαιτείται η φροντίδα και δραστηριοποίηση της πολιτείας για τη διαμόρφωση ενός κοινωνικού περιβάλλοντος πλούσιου σε πνευματικά ερεθίσματα, ώστε οι νέοι, κυρίως, άνθρωποι να στραφούν στη λογοτεχνία μέσα από την οποία θα επιτύχουν την πνευματική τους καλλιέργεια. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα συμβάλλει η δημιουργία βιβλιοθηκών, καθώς και η διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, εφόσον πρώτα έχει επιτευχθεί πολιτιστική υποδομή με τη δημιουργία αντίστοιχων κέντρων.

4. Ακόμη, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν χρέος να καταβάλουν συντονισμένες προσπάθειες, ώστε να περιοριστούν τα φαινόμενα των γλωσσικών αυθαιρεσιών. Αυτό θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα με τη φιλολογική επιμέλεια των ειδήσεων και των άρθρων που χρησιμοποιούνται για την ενημέρωση. Μια άλλη ουσιαστική συμβολή τους στην άνοδο της ποιοτικής στάθμης της γλώσσας είναι η προώθηση του καλού βιβλίου.

5. Για την άμβλυνση του φαινομένου θα πρέπει να εργαστεί και η πνευματική ηγεσία της χώρας. Η βοήθειά τους στην άνοδο του πνευματικού επιπέδου του λαού και στη γενικότερη πολιτιστική αναβάθμιση του έθνους θεωρείται αποφασιστική.

Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η ενεργοποίηση των μεμονωμένων ατόμων και της πολιτείας για τη διάσωση της γλώσσας, όχι μόνο επειδή θεωρείται αναγκαία για την κάλυψη των μεγάλων επικοινωνιακών αναγκών της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας αλλά και για ένα εξίσου σοβαρό λόγο. Η κρίση της γλώσσας αντικατοπτρίζει αυτήν την ίδια την κρίση του έθνους. Επομένως, ο αγώνας για τη διατήρηση της γλωσσικής μας ταυτότητας είναι ταυτόχρονα αγώνας και για τη διατήρηση της ίδιας της ελληνικότητάς μας.